مداح و مداحی

 به گزارش خبرنگار معارف باشگاه خبرنگاران، لابد بارها و بارها درباره پیمودن ره صد ساله در یک شب چیزهای زیادی شنیده‌اید، اما هیچ وقت کسی از پیمایش یک راه دراز در فرصت کوتاه برای مداح شدن، حرفی نزده است؛ چون کم‌تر کسی فکر می‌کند که می‌شود برای مداح شدن از راه‌های کوتاه استفاده کرد.

راستش را بخواهید، هرچند کسی در این باره نگفته و ننوشته، اما خیلی‌ها هستند که تجربه یک شبه مداح شدن را آزموده‌اند. ماه محرم که از راه می‌رسد، هزاران بنر، پارچه نوشته و اطلاعیه مقابل دیدگان مردم نصب می‌شود و در آن، کسانی به عنوان مداح معرفی می‌شوند که قبلاً هیچ نام و نشانی در میان مردم نداشته‌اند. لازم نیست طرف، حاجی باشد. همین که یک سفر کربلا رفته باشد، می‌شود کربلایی فلان و میکروفون هیئت را می‌دهند دستش!

خیلی از اینها آن دسته افرادی هستند که یک شبه مداح شده‌اند و اسمشان در اطلاعیه‌ها جاگیر شده است. یعنی کسانی که راه طولانی و دراز مداحی را با بیراهه و به اصطلاح خودشان میان‌بر اشتباه گرفته‌اند. اما من می‌خواهم به واسطه چند سال تجربه همزیستی با مداحان پیشکسوت، راهی نه خیلی کوتاه، اما مطمئن برای مداح شدن را پیشنهاد کنم. البته ادعا ندارم که این راه‌ها و روش‌ها ابتکاری و عجیب و غریب است، بلکه همه آنها قبلاً تجربه شده‌اند.

1. تقلید، خیلی هم بد نیست: اینکه یک نفر شکل حاج محمود کریمی بخواند یا نوع خواندن محمدرضا طاهری را پیاده کند، چیز بدی نیست. بدی ماجرا آنجاست که یک مقلد بی‌کم و کاست باشیم و این تقلید را تا آنجا پیش ببریم که فقط ادای مداحان نامدار و موفق را در آوریم. طبیعی است که مخاطب شما می‌رود دنبال اصلش و به شما احتیاجی نخواهد داشت. برای اینکه خودتان را راه بیندازید، هم در مجالس مطرح و پای منبر مداحان بنشینید و هم صدای آنها را گوش کنید. اینکه تأکید می‌کنم صدا، به این دلیل است که ویدئوی مداحی بیشتر شما را با رفتارها و حرکات یک مداح آشنا می‌کند که تقلید کردن از آنها بسیار بی‌ارزش است و شما را از اصل کار غافل می‌کند. صوت مداحی کسانی را بیش‌تر گوش کنید که به اشعار خوب تکیه فراوان‌تری دارند.

2. تا می‌توانید شعر خوب جمع کنید: قدیمی‌ها برای گرفتن یک شعر خوب، گاهی یک سفر دراز را تحمل می‌کردند، اما الآن تا دلتان بخواهد شعر مناسب در اینترنت و شبکه‌های اجتماعی تلفن همراه به اشتراک گذاشته می‌شود. شعر را از سرمنشأ خود بگیرید و سعی کنید با چند شاعر ارتباط بگیرید که سروده‌های دست اولشان را به شما بدهند. در هر شهر هم انجمن‌هایی هست که شاعران به آنجا رفت و آمد می‌کنند. از طریق آن انجمن‌ها شاعر و شعر خوب پیدا کنید.
3. صدایتان را دائم ضبط کنید: الآن همه گوشی‌های تلفن همراه، مجهز به ضبط صدا هستند. برای اینکه روی شعرهای انتخابی‌تان سبک بگذارید، صدایتان را مرتب ضبط و چند بار آن را گوش کنید. اگر رویتان نمی‌شود در حضور یک استاد مداحی بخوانید، صدا و نحوه مداحی‌تان را در اختیار یک مداح باتجربه و دلسوز بگذارید تا درباره آن نظر بدهد و ایرادهای شما را بگیرد.

4. در جلسات مداحان شهر خود شرکت کنید: شهرهای بزرگ، دارای تشکل‌هایی با عنوان جامعه مداحان یا ذاکران هستند که به طور معمول، هفته‌ای یک بار تشکیل جلسه می‌دهند. مهم‌ترین فعالیت و کارکرد این جلسات، خواندن مداحان پیشکسوت است که در مجلس‌داری آنها، هزاران نکته آموزشی نهفته است. شرکت در این جلسات به عنوان یک مستمع آزاد و معمولی باعث می‌شود یک مداح جوان، راه و رسم مداحی را به صورت عملی بیاموزد و آن را در کار خود اجرا کند. در تهران، این جلسات در همه روزهای هفته و در نواحی مختلف شرق، غرب، مرکز و جنوب تهران برگزار می‌شود. علاوه بر آن، خانه مداحان اهل بیت (ع) هر چهارشنبه صبح، جلساتی دارد که بسیار آموزنده است.

5. همه محتوای مداحی‌تان را با یک ذاکر باتجربه در میان بگذارید: برای یک مداح، علاوه بر شعر و صدا، چند چیز دیگر اهمیت دارد که مجموعه آنها محتوای مداحی قلمداد می‌شود. اینکه از چه مقتلی استفاده کنید، اینکه در خواندن مدح و منقبت، قصیده یا نوحه چه لحنی داشته باشید و چگونه موسیقی شعرها را تنظیم کنید، خود هنر بزرگی است که باید مجموعه آنها را به تأیید یک مداح خوب و خوشنام برسانید. اینکه شما را شاگرد او بدانند، چیزی از شما کم نخواهد کرد، بلکه اگر استاد خود را به درستی انتخاب کنید، شاگردی او موجب افتخار و آبروی شما خواهد بود.

6. همیشه حین مداحی، باوضو باشید: وضو داشتن نه تنها انسان را رعایت‌مند و مؤدب به آداب و اخلاق اسلامی می‌کند، بلکه موجب افزایش اعتماد به نفس یک مداح می‌شود. قدیمی‌ها می‌گفتند که پاکیزه بودن یک مداح او را از به زبان آوردن هر کلام و شعری باز می‌دارد.

7. از هر فرصتی برای خواندن استفاده کنید: هیئت‌های خانگی، مراسم مذهبی در مسجد، مهمانی‌های خانوادگی، سفر با دوستان و ... همه و همه مجالی برای خواندن یک مداح است. خجالت را کنار بگذارید و از این فرصت‌ها فراوان استفاده کنید. اگر خجالتی و بسیار مأخوذ به حیا باشید و به اصطلاح، روی لازم را برای خواندن در جمع نداشته باشید، هیچ وقت یک مداح خوب نخواهید شد. اگر اعتماد به نفس کافی ندارید، برای به دست آوردنش تمرین کنید. استاد غلامرضا سازگار به «زهیر» فرزندش در ابتدای آموزش مداحی به او گفته است: «یک چوب خشک جلوی دهانت بگیر. فکر کن میکروفون هیئت است و کلی جمعیت چشمشان به دهان توست.»

8. در ابتدای منبر، چند آیه قرآن قرائت کنید: قرائت قرآن از آداب اصلی و اولیه منبر یک مداح بوده که امروز این سنت به فراموشی سپرده شده است، اما قرائت قرآن باعث می‌شود که ورودی بهتر و دقیق‌تر به شعرخوانی داشته باشید. متأسفانه این سنت را فقط یکی از مداحان قدیمی به نام «استاد صمصام» در ابتدای مداحی‌اش اجرا می‌کند.

این هشت روش، حتماً شما را از سرگردانی نجات خواهند داد و با انجام آنها خواهید دید که راه مداحی، با توجه به گسترش رسانه‌های اجتماعی، آنقدرها هم طولانی و پردردسر نیست. به خودتان اعتماد کنید و به خدا توکل! بسم‌الله.
حمیدمحمدی

مقدمه
نيروي حافظه در خواندن نقش مهمي دارد، زيرا مداح توانا كسي است كه با تكيه بر حافظه و مطالعات قبلي و طراحي مجلس بخواند. كسي كه محفوظات مناسب و لازم را نداشته باشد نمي تواند بر مقتضاي حال بخواند . لذا در اين بخش در مورد حافظه مباحثي را مطرح مي¬كنيم.

1ـ بهداشت حافظه
در هنگام كارها و فعاليتهاي ذهني براي سلامت و جلوگيري از فرسودگي حافظه بايد موارد زير را بطور كامل رعايت كنيم؛

الف) تغذيه مناسب:
ذهن آدمي مانند ديگر اعضاي بدن براي فعاليتهاي روزانه خود به مواد غذايي و اكسيژن كافي نيازمند است. كلسيم، فسفر و منيزيم سه عنصر اصلي براي حافظه مي¬باشد و نيز ويتامينهاي گروه «ب» محاسبات و فعاليتهاي ذهني را آسانتر مي¬كنند. شما مي¬توانيد از مواد غذايي همچون جوانه گندم (سمنو)، لبنيات، جگر سياه، بادام، گردو، فندوق، سبزيجات، تخم مرغ ؛ براي تقويت و تغذيه حافظه استفاده كنيد.
در فعاليتهاي شديد ذهني بايد از مصرف زياد قند و چربي بپرهيزيد و حتي الامكان از غذاهاي داراي پروتئين مانند تخم مرغ، گوشت، جگر سياه و ماهي استفاده كنيد. بطور كلي در نظر داشته باشيد كه پرخوري و معده سنگين، فعاليتهاي ذهني را سست و محدود مي¬كند.

ب) عدم استفاده از دخانيات و مواد مخدر
استفاده از دخانيات(سيگار ، قليان و...) عمل طبيعي سيستم عصبي و حافظه را مختل كرده و اثرات دائمي بر روي حافظه مي¬گذارد و موجب خستگي زود رس جسم و روان مي¬شود.

ج) استراحت
براي بهتر به خاطر سپردن و بهتر به ياد آوردن تمركز حواس ضروري است. تقريبا غير ممكن است كه شما در حالت خستگي بتوانيد تمركز حواس داشته باشيد. به طور كلي قبل و بعد از مطالعه و يا كارهاي ذهني بايد مدتي استراحت كرد و نفس عميق كشيد. البته منظور ما از استراحت عبارتست از عدم انجام فعاليتهاي ذهني براي مدتي كوتاه.
در هنگام استراحت سعي كنيد چندين بار تنفس عميق داشته باشيد. تنفس عميق به صورت صحيح به روش زير مي¬باشد:
سه برابر مدت عمل دم (كشيدن نفس به داخل ريه¬ها) هوا را تخليه كنيد. مثلا اگر عمل  دم سه ثانيه طول بكشد سه برابر اين مدت يعني نه ثانيه هوا را در داخل ريه¬ها حبس كنيد و سپس دو برابر زمان اوليه يعني شش ثانيه هوا را تدريجا از ريه¬ها خارج كنيد.
ممكن است تنفس عميق ابتدا مشكل باشد، ولي به مرور زمان آثار معجزه آساي آن را خواهيد ديد. اثر تنفس صحيح ـ براي حافظه ـ از هر ماده مغذي مفيدي بيشتر است.

د) اعتماد به حافظه:
اساسي ترين عامل حفظ و يادآوري، اعتماد به حافظه است. وقتي شما حافظه خود را ضعيف مي¬دانيد به خود تلقين كرده¬ايد كه همه چيز را فراموش كنيد.

نكته
امروزه بعضي از روانشناسان بر روي نظريه¬اي به نام «برنامه ريزي عصبي كلامي» تأكيد دارند. طبق اين نظريه آنچه را كه ما به زبان مي¬آوريم. همان را به عصب خود فرمان مي¬دهيم.
يعني وقتي شخص مي¬گويد:«حافظه من ضعيف است» و يا «هر چه مي¬خوانم نمي¬فهمم» شخص به مغز خود فرمان مي¬دهد كه همه چيز را فراموش كند و ...
از طرف ديگر اگر به حافظه اعتماد كنيد، حافظه خود را مجبور مي¬كنيد كه همه چيز را به خاطر داشته باشد. حافظه را تحقير نكنيد، بلكه آن را تقويت كرده و به اطاعت واداريد.

2ـ روشهاي يادسپاري
الف) تأثير
 آيا تاكنون پيش آمده است كه نام و ويژگي¬هاي يك ميوه مانند سيب را فراموش كنيد؟ نام يك دستگاه يا يك كلمه علمي را چطور؟
وقتي شما چيزي را لمس مي¬كنيد، احساسي از اين لمس كردن در شما به وجود آمده است؛ و همچنين هنگامي كه رنگ يك چيز را مي¬بينيد و يا صدايي را مي¬شنويد، بنابراين خصوصيات مختلف، مثل؛ رنگ، شكل،‌مزه، بو، نام و هر يك، نقاط مختلفي از حافظه را اشغال مي¬كند. بدين معني كه خصوصيات مختلف جسمي مانند سيب، نقاط مختلفي از حافظه را اشغال مي¬كند. بدين معني كه خصوصيات مختلف سيب در نقاط مختلف حافظه اثر گذاشته و در نتيجه بهتر در خاطر باقي مي¬ماند، ولي در مورد كلمات اين طور نيست، به طور مثال يك نام علمي فقط در يك يا دو نقطه از ذهن اثر مي¬گذارد و در نتيجه تأثير آن بر روي حافظه كمتر است.
مطابق اصل تأثير هر قدر تأثير موضوعي بر حافظه بيشتر باشد، بهتر به ياد خواهد ماند. با توجه به مطالب ذكر شده، شما مي¬توانيد براي بهتر به خاطر سپردن موضوعات و اشعار مورد نظر، تأثير آنها را در ذهن بيشتر كنيد. مثلا سعي كنيد موضوع را مجسم كنيد و در ذهنتان به تصوير بکشيد تا محتواي مورد نظرتان در چند نقطه از ذهنتان تأثير بگذارد و بدين طريق حفظ و به يادسپاري آن کامل و دقيق صورت بگيرد.

ب) تداعي
قبل از توضيح روش تداعي، ذكر اين نكته ضروري مي¬باشد كه مطالب در حافظه به طور زنجيره¬اي يا شبكه¬اي ثبت و ضبط مي¬شوند. يعني به ياد آوردن كلمه يا مطلبي موجب به ياد آوردن كلمه ديگر مي-شود.
در روش تداعي به اين صورت عمل مي¬كنيم؛
كلمات را به هم ربط داده و در ذهن تجسم مي¬كنيم. وقتي كلمه اول را به ياد آورديم، كلمات ديگر سلسله وار به خاطرمان خواهند آمد. اين حالت «ضبط زنجيره¬اي مطالب در حافظه» مي¬باشد.
اين روش در ابتدا اگرچه وقت گير است اما با چند بار تمرين مي¬توانيد در يك لحظه ارتباط دو كلمه را در ذهن تجسم كرده و به خاطر بسپاريد. در هنگام تداعي لازم نيست ارتباطها را با زبان تكرار كنيد، بلكه به طور سريع آنها را مجسم نماييد.

ج) تكرار
براي به خاطر سپردن از روش تكرار نيز استفاده مي¬شود. البته مطلبي را كه فقط با روش تكرار به خاطر سپرده باشيم زودتر از ياد خواهيم برد.
عملا مي¬بينيم كه روش تكرار براي به خاطر سپردن دائمي چندان سودمند نيست ولي مي¬توان با تكرار در زمانهاي مختلف و با فاصله مناسب، تأثير مطلب و مدت نگهداري آن را در حافظه افزايش دهيم.
روانشناسي به نام ژوست، ثابت كرده است كه اگر متني شش بار پي در پي خوانده شود، ميزان حفظ مطالب بسيار كمتر از آن است كه همان مطلب شش بار با فاصله¬هاي زماني خوانده شود. فاصله زماني مناسب بين هر بار خواندن از ده دقيقه تا شانزده ساعت مي¬باشد. لذا تكرار مطالب در پايين تر از ده دقيقه زائد بوده و در بالاتر از شانزده ساعت موجب فراموشي بخشي از مطالب مي¬شود.
عمل مرور را در زمانهاي مختلف انجام دهيد زيرا كه مرور تأثير مطالب در حافظه را بيشتر مي¬كند.

نكات مهم در حفظ و حافظه
1) از فشار آوردن به حافظه و متراكم كردن ساعات يادگيري جداً خودداري نماييد و در فعاليتهاي ذهني بين هر سي الي چهل دقيقه يك بار به مدت پنج دقيقه استراحت كنيد و تنفس عميق داشته باشيد.
2) در هنگام مطالعه چند موضوع يا كتاب، بين موضوعات مشابه تداخل و بي نظمي ايجاد مي¬شود و اگر بعد از مطالعه در مورد يك موضوع، در مورد موضوع ديگري مطالعه كنيد به حافظه زياد فشار نخواهد آمد و آموخته¬هاي شما آسيب نخواهد ديد.
3) ميزان فراموشي حافظه در خواب به مراتب كمتر از بيداري است، بنابراين بعد از آموختن مطالب دشوار، مدتي استراحت مطلوب داشته باشيد.
4) در تقويت حافظه علاقه نقش مهمي را ايفا مي¬كند، اگر به موضوع و مطلبي علاقه شديدي داشته باشيد، در به خاطر سپردن آن مشكلي نخواهيد داشت.
5) در به خاطر سپاري، عمل گزينش مطالب را انجام دهيد. يعني سعي در حفظ كردن و يادگيري همه مطالب نداشته باشيد، بلكه فقط مطالب مورد نياز و مهم را به خاطر بسپاريد.
6) در هنگام خستگي و بي حوصلگي از كارهاي ذهني و مطالعه بپرهيزيد، زيرا كه خستگي موجب كم شدن دقت مي¬گردد.
7) درهنگام شروع مطالعه. هرگزاين فكرراكه مطلب مشكل ويا خسته كننده است به خود راه ندهيد.
8) به خود تلقين كنيدكه قادريدهرمطلبي راخوب فرا بگيريد، زيرا واقعا قادر به انجام اين كار هستيد.
3ـ تمركز حواس و دقت
• تمركز حواس
شرط اول يادگيري،تمركز حواس است. رعايت موارد زير در افزايش تمركز حواس ضروري و مهم است؛

الف) علاقه
داشتن علاقه به كاري كه انجام مي¬دهيد، از شرايط اصلي ايجاد تمركز حواس است. با توجه به ارزش و اهميت محتوايي كه در حال يادگيري آن هستيد مي توانيد علاقه خود را به آن افزايش دهيد و بين مطالب و محتويات هم سطح، آنهايي را براي يادگيري انتخاب كنيد كه به آنها علاقه بيشتري داريد.

ب) هدف
مشخص بودن هدف و اينكه براي چه به يادگيري موضوع مورد نظر مي پردازيد ، از هجوم تفكرات گوناگون در هنگام مطالعه و فعاليت¬هاي ذهني جلوگيري مي¬كند و تمركز حواس را بالا مي¬برد.

ج) شرايط عمومي
رعايت هر يك از اصول مطالعه در تمركز حواس تأثير بسزايي دارد. داشتن تفكرات مثبت، رعايت مكان مناسب براي مطالعه، برنامه ريزي روزانه، استراحت كافي، اعتماد به نفس، عدم خستگي و اضطراب هر يك به نحوي در تمركز حواس مؤثرند.

• دقت
از عوامل بسيار مهم در يادگيري ، دقت مي باشد ؛ اگر هنگام يادگيري دقت به خرج دهيم علاوه براينكه مطالب را بهتر و كاملتر به خاطر مي سپاريم، در زمان و وقت هم صرفه جويي مي شود ، چراكه بسياري از برگشتهاي به مطالب قبل ، به خاطر عدم دقت كافي هنگام يادگيري است.

تمرين براي افزايش دقت
1) صداي الگوي آموزشي را زياد كرده و با دقت صداي آن را تدريجا كاهش دهيد و رفته رفته صدا را ضعيف تر و ضعيف تر كنيد. در حين آهسته كردن صدا با دقت كامل به آن گوش دهيد. اين تمرين در افزايش دقت مؤثر است.
2) هنگام شب وقبل ازخواب،فعاليتهاي روزگذشته راباتجسم كامل در5 الي10 دقيقه مجسم كنيد.
4ـ درك (يادگيري) و يادسپاري
دو نوع كيفيت براي به خاطر سپردن مطالب در حافظه وجود دارد:
الف) به خاطر سپردن و ضبط مطالب در حافظه كوتاه مدت.
ب) حفظ و ضبط مطالب در حافظه بلند مدت.

شما معمولا در يادگيري از ضبط مطالب در حافظه كوتاه مدت استفاده مي¬كنيد، بدين صورت كه پس از خواندن، مطالب را فقط براي مدت زمان محدودي به ياد خواهيد داشت و پس از مدتي 90% مطالب را فراموش خواهيد كرد.
اين روش مطالعه نه تنها مناسب نيست، بلكه كمتر ارزشي ندارد. چرا كه خواندن، صرفا براي يادگيري است و اگر قرار باشد آنچه را كه خوانده¬ايد فراموش كنيد، بيهوده وقت خودتان را تلف كرده¬ايد.
استفاده از الگوهاي يادگيري و خلاصه نويسي و رعايت مراحل مختلف يادگيري، اين امكان را به ما مي-دهد كه مطالب را در حافظه بلند مدت ذخيره كرده و به مدت طولاني آن مطالب را به ياد داشته باشيم.

الگوهاي يادآوري:
هر يك از شما براي مطالعه روش خاصي داريد. بعضي از شما زير سطرهاي كتاب را خط مي¬كشيد، برخي از شما ترجيح مي¬دهيد كه مطالب مهم كتاب را خارج كرده و در جاي ديگري بنويسيد، و ...
بايد به اين نكته توجه داشته باشيد كه مغز اساسا با مفهوم كل جمله¬ها و متنها سر و كار دارد نه با تك تك كلمه¬ها.
خلاصه نويسي در هنگام يادگيري يكي از بهترين روشهاي حفظ و نگهداري مطالب براي مدتي طولاني مي¬باشد.
ابتدا كل مطلب را بفهميد و سپس كلمات و مطالب كليدي را برداشت نماييد. در هنگام يادداشت برداري از جمله نويسي بپرهيزيد و حتي الامكان چكيده و عصاره متن را به صورت كلمات مهم يادداشت نماييد. چرا كه در هنگام يادداشت برداري، جستجوي كلمات كليدي از متن، موجب فعاليت مغز و پويايي آن مي¬شود و در نهايت مطلب بهتر به خاطر سپرده مي¬شود.

مراحل خلاصه نویسی
1ـ يادداشت برداري
نكات به صورت اصلي و فرعي نوشته مي¬شوند.
2ـ بازنگري و تكميل
الگوي يادآوري را بررسي كنيد و اگر نياز به تكميل و مرتب كردن داشت، با استفاده از متن، آن را تكميل و مرتب نماييد.

3ـ مرور
اگر مطالب ياد گرفته شده در زمان مشخصي مرور شوند، اين كار باعث جلوگيري از فراموش شدن آنها خواهد شد. در هنگام مرور مطالب درسي لازم نيست كل مطلب را دوباره بخوانيد، بلكه خواندن خلاصه و الگوي آن درس كافي بوده و موجب حفظ مطالب در حافظه بلند مدت شده و فراموش نمي¬شود.

مراحل مرور
يش از 80% مطالب خوانده شده بعد از 24 ساعت فراموش مي¬شوند. مراحل مرور در زمانهاي مختلف كه مانع فراموشي مي¬شوند عبارتند از:

الف) مرور بلافاصله
به خاطر داشته باشيد كه فهميدن مطلبي دليل بر ياد سپردن و يادآوري آن نيست. شما فقط وقتي مي-توانيد مطلبي را به ياد آوريد كه پس از فهميدن، آن را به حافظه سپرده باشيد.
و نيز در هنگام شب قبل از خواب به مدت كوتاهي (5 الي 10 دقيقه به ازاي هر يك ساعت مطالعه) الگوها را مرور نموده يا از ذهن بگذرانيد.

ب) مرور روز بعد
هر روز ابتدا مطالب روز قبل را مرور نموده و بعد به مطالعه بپردازيد. مرور در يادگيري معجزه خواهد كرد. مرحله دوم مرور ميزان ياد سپاري مطالب را تقريبا 7 الي 10 روز ثابت نگه مي¬دارد و بعد از اين مدت در صورت مرور نكردن، آموخته¬هاي شما رو به فراموشي خواهند رفت.

ج) مرور يك هفته بعد
يك هفته بعد سومين مرور را انجام دهيد. مرور مرحله سوم آموخته¬هاي شما را تقريبا براي يك ماه حفظ مي¬كند و در نتيجه مرور مطالب آموخته شده مهمتر از خواندن مطلب است.
در نهايت مرور را جزء برنامه روزانه خود قرار دهيد، چرا كه از شما نمي¬پرسند چقدر كتاب خوانده¬ايد بلكه از شما اطلاعات بيشتر مي¬خواهند

- در مرثیه خوانی به « خدا » توکل کنیم.2- در مرثیه خوانی توسل به معصومان و کمک از آنان بویژه حضرت فاطمه‏ی زهرا و امام حسین و حضرت مهدی - علیهم‏السلام - را فراموش نکنیم.3- در مرثیه خوانی ، از خاندان عصمت و طهارت - علیهم‏السلام - با احترام یاد کنیم ، مثلا برای مرد ( علیه‏السلام ) و برای زن ( علیهاالسلام ) را به کار بریم.4- از خدا بخواهیم تا خاندان عصمت و طهارت بویژه حضرت مهدی - علیهم‏السلام - به جلسات مرثیه خوانی ما عنایت کنند و در این گونه مجالس تشریف بیاورند و چشمان گنهکار ما را به جمال دل آرای خویش نورانی بفرمایند.5- اگر به مرثیه خوانی علاقه داریم از خاندان عصمت و طهارت بویژه حضرت فاطمه‏ی زهرا و امام حسین و امام زمان - علیهم‏السلام - بخواهیم تا ما را در زمره‏ی مرثیه خوانان واقعی خود قرار دهند.6- مرثیه خوانی از نعمتهایی است که خداوند و خاندان عصمت و طهارت - علیهم‏السلام - به دوستان خود عطا می‏کند ، پس آن را دست کم نگیریم و کم ارزش نکنیم.7- می‏توانیم ثواب مرثیه خوانی خود را به معصومان - علیهم‏السلام - یا مراجع تقلید - رضوان الله علیهم - و یا پدر و مادر و فامیل و مانند آن هدیه کنیم.8- خواندن مرثیه را به عنوان انجام عبادت و وظیفه‏ی شرعی بدانیم.9- در هنگام مرثیه خوانی با طهارت و با نظافت باشیم.10- می‏توانیم پیش از مرثیه خوانی دو رکعت نماز بخوانیم و از خدا بخواهیم تا ما را در مرثیه خوانی موفق بدارد.11- شایسته است پیش از خواندن مرثیه جمله‏ی « یا اباعبدالله ادرکنا » یا جمله‏ی « یا صاحب الزمان ادرکنا » و یا جمله‏ی « یا فاطمة الزهراء ادرکینا » را از قلب خود بگذرانیم و یا بر زبانمان جاری نماییم.12- پیش از مرثیه خوانی درباره‏ی آن فکر نماییم که چگونه آن را آغاز کنیم ، چگونه آن را ادامه دهیم و چگونه آن را به پایان بریم و بطور کلی چگونه آن را بیان نماییم.13- مرثیه را با نام و حمد خدا و درود و صلوات بر پیامبر گرامی اسلام - صلی الله علیه و آله - و ائمه‏ی معصومین - علیهم‏السلام - و بیزاری از دشمن آنان آغاز کنیم. مثلا بگوییم : « بسم الله الرحمن الرحیم ، الحمد لله رب العالمن ، ثم الصلوة و السلام علی سیدنا و نبینا ابی‏القاسم محمد و علی اهل بیته الطیبین الطاهرین و لعنة الله علی اعدائهم اجمعین من الآن الی قیام یوم الدین » .14- می‏توانیم مرثیه را نیز با نام خدا و یاد صفات خدا آغاز کنیم. مثلا بگوییم : « بسم الله الرحمن الرحیم ، یا رحمان یا رحیم... » .15- پس از ذکر نام و صفات و حمد خدا و درود بر معصومان می‏توانیم چند بیت شعر بخوانیم و یا خاطره و داستانی را ذکر کنیم و سپس اصل مرثیه را بازگو نماییم.16- اگر شعر یا خاطره و یا داستانی پیش از خواندن اصل مرثیه مورد استفاده قرار می‏گیرد ، سعی شود آن قدر طولانی نگردد که از اصل مرثیه بیشتر شود و اصل مرثیه و هدف و محتوای آن را تحت الشعاع خود قرار دهد.17- چناچه شعر یا داستان یا خاطره و یا نظایر آن در مرثیه خوانی مورد استفاده قرار گرفتند ، باید از نظر محتوا درست و از نظر مدرک صحیح و معتبر باشند.18- شایسته است از اشعار عرفانی مربوط به مرثیه در همه جا استفاده نشود ، زیرا عرفان ، زمینه و یا زمینه سازی می‏خواهد.19- در آغاز راه و پیش از خواندن مرثیه ، آن را در خانه یا مانند آن تمرین و حفظ کنیم ، تا در هنگام خواندن مرثیه دچار اشتباه و یا فراموشی نشویم.20- اگر شنوندگان برای شنیدن مرثیه بطور پراکنده نشسته‏اند ، در صورت امکان از آنان بخواهیم به صورت جمعتر بنشینند.21- سعی کنیم تا مرثیه را بدون مقدمه چینی و زمینه سازی شروع ننماییم. به قول معروف ، فوری به « گودال قتلگاه » نرویم.22- برای مقدمه چینی و زمینه سازی می‏توان مرثیه را با عرض سلام بر معصوم یا شهید مورد نظر ، و یا همان گونه که گفته شد با خواندن شعر و ذکر داستان و خاطره‏ای مربوط به مرثیه‏ی مورد نظر آغاز کنیم.23- گاهی برای آغاز یا پایان مرثیه‏ی سرور شهیدان می‏توانیم این سلامها را بخوانیم : « السلام علیک یا اباعبدالله و علی الارواح التی حلت بفنائک علیک منی سلام الله ابدا ما بقیت و بقی اللیل و النهار و لا جعله الله اخر العهد منی لزیارتکم السلام علی الحسین و علی علی بن الحسین و علی اولاد الحسین و علی اصحاب الحسین [و رحمة الله و برکاته ] » .24- در آغاز یا پایان مرثیه‏ی هر معصومی - علیه‏السلام- می‏توانیم قسمتی از دعای توسل را که مربوط به آن معصوم است بخوانیم ، مثلا برای مرثیه‏ی امام حسین - علیه‏السلام- عرض کنیم : « [السلام علیک] یا اباعبدالله یا حسین بن علی ایها الشهید یابن رسول الله یا حجة الله علی خلقه یا سیدنا و مولینا انا توجهنا و استشفعنا و توسلنا بک الی الله و قدمناک بین یدی حاجاتنا یا وجیها عند الله اشفع لنا عندالله » .25- معمولا مرثیه دارای سه مرحله است : یک : مقدمه ، دو : اوج و سه : فرود. بعد از رسیدن مرثیه به مرحله‏ی اوج و سوزناک خود ، آن را زیاد طول ندهیم ، یعنی مرحله‏ی فرود مرثیه را کوتاه کنیم ، که گاهی مرثیه حتی بدون فرود نیز خوانده می‏شود.26- مرحله‏ی اوج مرثیه ، مرحله‏ای است که گره مرثیه گشوده می‏شود و سوزناک ترین قسمت مرثیه است. بدین جهت مرحله‏ی اوج مرثیه را زود بیان نمی‏کنیم.27- وقتی مرثیه به مرحله‏ی اوج خود رسید سوز و گدازی را در شنوندگان برانگیزانیم و « تحولی درونی » در آنها به وجود آوریم به گونه‏ای که حالت توجه به معارف بلند عاشورایی با آن سوز و گداز همراه گردد.28- در اوج مرثیه با کلماتی مانند « یا حسین » و « یا زهرا » توسل را بیشتر و داغتر کنیم.29- اگر مرثیه را همراه با سخنرانی انجام می‏دهیم شایسته است که ارتباط موضوع سخنرانی با موضوع مرثیه را فراموش نکنیم و ارتباط بین آن دو را در نظر داشته باشیم ، و به اصطلاح سخنوران مرثیه خوان « گریز » بزنیم.30- شایسته است مرثیه را با خواندن دعا و فاتحه و صلوات و قیام برای حضرت مهدی - عجل الله تعالی فرجه الشریف - به پایان بریم.31- پس از پایان مرثیه می‏توان آیه‏ی « و سیعلم الذین ظلموا ای منقلب ینقلبون : و ستمکاران بزودی خواهند دانست که به چه مکانی باز می‏گردند. » و یا آیه‏ی « الا لعنة الله علی الظالمین : آگاه باشید نفرین خدا بر سمتمکاران است » ، را خواند.32- بعد از خواندن آیاتی که گفته شد می‏توانیم برای استجابت دعا پنج بار آیه‏ی « امن یجیب المظطر اذا دعاه و یکشف السوء » را بخوانیم.33- می‏توانیم پس از « امن یجیب » این دعا را بخوانیم « اللهم انا نسئلک و ندعوک باسمک العظیم الاعظم الاعز الاجل الاکرم بحق محمد و علی و فاطمة و الحسن و الحسین و التسعة المعصومین من ذریة الحسین » و سپس ده بار « یا الله » بگوییم و آن گاه دعاهای دیگر را بخوانیم.34- اگر هنگام مرثیه خوانی ، مطلب یا شعر بعدی را فراموش کردیم ، مطلب یا شعر قبلی را تکرار می‏کنیم و شرح می‏دهیم و در ضمن این کار به جستجوی مطلب یا شعر بعدی می‏پردازیم تا آن را به یاد آوریم.35- برای مرثیه خوانی اگر می‏توانیم در جایی قرار گیریم که مشرف بر شنوندگان باشیم.36- شایسته است موانع تمرکز حواس را از محل مرثیه خوانی حذف کنیم. گاهی این کار با تذکری از سوی مرثیه خوان می‏تواند انجام گیرد.37- در آغاز مرثیه می‏توانیم از شنوندگان بخواهیم تا سرها را به زیر بیندازند ، دلها را روانه‏ی کربلا کنند و زانوی غم در بغل بگیرند.38- تا می‏توانیم مدت و مقدار مرثیه را در مدت زمانی که از ما خواسته‏اند انجام دهیم ، یعنی مرثیه را بموقع شروع کنیم و بموقع خاتمه دهیم.39- در ابتدای مرثیه صدای خود را خیلی بالا نبریم و بلند نکنیم ، تا برای ادامه‏ی مرثیه نیز نفس داشته باشیم.40- گاهی گلو و دهان مرثیه خوانهای مبتدی خشک می‏شود و یا نفس آنان کم می‏آید ، این امری طبیعی است که به مرور زمان از بین می‏رود. ولی نکات مرثیه خوانی مانند نکته‏ی قبلی را نیز باید رعایت کرد ، تا با چنین مشکلی روبرو نشد.41- اگر صدای شما گرفته یا سرما خورده و یا ناصفاف است ، چنانچه می‏توانیم در رفع آن بکوشیم و یا خودمان پیش از خواندن مرثیه به شنوندگان آن را بگوییم.42- سعی کنیم برای خواندن مرثیه ، شروع خوب ، گیرا و جذابی داشته باشیم.43- تلاش کنیم خودمان نیز همراه خواندن مرثیه بسوزیم و اشک بریزیم و گریه کنیم که گفته‏اند : « آنچه از دل برآید ، لا جرم بر دل نشیند » .44- اگر هنگام خواند مرثیه ، خودمان گریه نمی‏کنیم ( بکاء ) ، دست کم حالت گریه به خود بگیریم ( تباکی ) .45- سوز و حال و گریه در مرثیه خوانی را از خود خدا و معصومان - علیهم‏السلام - طلب کنیم.46- خود را برتر از مرثیه خوانهای دیگر ندانیم و متواضع باشیم. مثلا نگوییم : « من یک ساعت مرثیه خوانی کردم ولی فلانی کم آورد » .47- علاقه و تمرین و صدق و اخلاص و تقوا از عوامل موثر در مرثیه خوانی است؛ پس به آنها توجه بیشتری کنیم.48- تعدا کم یا زیاد جمعیت در اخلاص ما برای مرثیه خوانی تاثیر نگذارد. مثلا نگوئیم : « دیشب در مجلسی مرثیه خوانی کردم که غلغله بود و جای سوزن انداختن نبود » .49- اگر از مرثیه خوانی ما انتقاد سودمندی کردند ، ناراحت نشویم و آن را بپذیریم.50- از تحقیر مرثیه خوانهای دیگر به گونه‏های مختلف خودداری کنیم ، مثلا نگوئیم : « روی فلانی را کم کردم » .51- اگر برای مرثیه خوانی به ما هدیه‏ای ندادند ناراحت نشویم ، زیرا پاداش اصلی و حقیقی این کار نزد خدا است.52- به خاطر حضرت فاطمه‏ی زهرا و امام حسین - علیهاالسلام - برای مرثیه خوانها احترام ویژه‏ای قائل باشیم. پس حداقل می‏توانیم به احترامشان از جای خود برخیزیم و یا دست آنان را ببوسیم.53- هنگام مرثیه خوانی با مدیریت خود ، کنترل مجلس را به عهده بگیریم ، زیرا ممکن است در بعضی موارد ، کنترل مجلس را از دست بدهیم و یا دیگران بخواهند نظم مجلس را به هم بزنند.54- تجربیات مرثیه خوانی خود را در اختیار دیگران قرار دهیم و در این مورد نیز سخاوتمند باشیم ، که خیر و برکت نزد خداست.55- حتما بر موضوع و محتوای مرثیه تسلط کافی داشته باشیم. مثلا بدانیم در آغاز و مقدمه‏ی مرثیه چه چیزهایی را باید بخوانیم و در اوج و فرود مرثیه چه چیزهایی را باید بگوییم.56- در آغاز راه و پیش از خواندن مرثیه ، یک بار دیگر مرثیه را مطالعه و مرور کنیم تا مرتکب اشتباهی نشویم.57- می‏توانیم در ابتدای مرثیه خوانی موضوع مرثیه را به شنوندگان بگوییم ، مثلا به آنان بگوییم : « امشب می‏خواهم روضه‏ی حضرت علی اکبر -علیه‏السلام- را برای شما بخوانم » .58- اگر چراغهای مجلس مرثیه خوانی خاموش شوند ، شاید حزن و اندوه بیشتری بر آن مجلس حاکم گردد؛ پس در مواردی به این نکته توجه داشته باشیم.59- در مرثیه خوانی از طرح سئوالات و شبهات بدون پاسخ پرهیز نماییم. مثلا در مرثیه‏ی حضرت فاطمه‏ی زهرا - علیهاالسلام - این سوال را مطرح نکنیم که چگونه ممکن است حضرت فاطمه‏ی زهرا - علیهاالسلام - بعد از مرگش ، دستهای خود را از کفن بیرون آورد و امام حسن و امام حسین - علیهاالسلام - را در آغوش بگیرد و بعد پاسخ آن را هم ندهیم.60- مطالب احتمالی و مشکوک در مرثیه خوانی مانند حضور حضرت لیلا - علیهاالسلام - در کربلا را به صورت قطعی و یقینی ذکر نکنیم و یا حتی از ذکر آنها خودداری نماییم.61- بدون ضرورت ، مرثیه را تکرار نکنیم و از دوباره خوانی بپرهیزیم.62- می‏توانیم از آیات ، روایات ، شعر ، داستان و خاطره ، مثال و تشبیه ، ضرب المثل ، آمار و اخبار صحیح و دقیق ، سخنان عالمان و بزرگان و دانشمندان نظیر حضرت امام خمینی - قدس سره الشریف - و جملات و قطعه‏های ادبی و زیبایی که متناسب با موضوع و محتوای مرثیه باشند استفاده نماییم.63- اگر در خواندن مرثیه دارای سبک خاصی هستیم ، آن قدر تمرین و ممارست داشته باشیم تا آن سبک را از دست ندهیم.64- در آغاز راه می‏توانیم پیش از مرثیه خوانی چند نفس عمیق بکشیم ، تا ترس و دلهره‏ی ما از بین برود و آرامش جای آن را بگیرد.65- بطور طبیعی مرثیه خوانی کنیم و خود را به تکلف و زحمت نیندازیم.66- نزد عموم از به کارگیری کلمات و لهجه‏ی خاص و محلی در مرثیه خوانی خودداری کنیم و از داشتن تکیه کلام پرهیز نماییم.67- تا می‏توانیم از ابتکار و خلاقیت و ذوق و سلیقه‏ی خود و دیگران در انتخاب مراثی و کیفیت بیان و شیوه‏ی آغاز و پایان آنها استفاده کنیم.68- اگر در خواندن مرثیه اشتباهی کردیم ، در همان جلسه و اگر نتوانستیم در جلسه‏ی بعد ، آن اشتباه را تصحیح نماییم.69- می‏توانیم هنگام خواندن مرثیه ، تحمل در برابر مشکلات و صبر در مقابل مصایب را برای شنوندگان زمینه سازی کنیم ، زیرا معصوم - علیه‏السلام - فرموده است : « صبر نیمی از ایمان است » .70- به مرثیه‏ای که می‏خوانیم ، خودمان اعتقاد داشته باشیم ، تا این اعتقاد در شنوندگان نیز تاثیر معنوی و عاطفی بگذارد.71- کیفیت بعضی گریه کردنها زننده است ، از انجام چنین گریه‏هایی خودداری کنیم.72- از دروغها و تحریفاتی که در مرثیه‏ها صورت گرفته است با اطلاع باشیم تا آنها را نخوانیم.73- مواظب باشیم برای گریاندن مردم ، مرثیه‏ها را کم و زیاد و تحریف نکنیم تا مثلا سوزناک شوند و مردم را به گریه اندازند.74- اگر نگاه جمعیت یا افراد خاصی مانع مرثیه خوانی ما می‏شود ، می‏توانیم گاهی چشمان خود را روی هم بگذاریم.75- توجه داشته باشیم که مرثیه خوانی با زبان محاوره‏ای دلنشین‏تر از مرثیه خوانی با زبان مکاتبه‏ای است.76- مرثیه خوان با تجربه‏ای می‏گفت : « مراثی و اشعار مربوط به آن را پیش از خواب حفظ کنید تا در ذهن شما کاملا نقش ببندد » .

باقی در ادمه ی مطلب